قیمت اوراق بهادار در یک بازار پویا بر اساس “قانون عرضه و تقاضا” تعیین می‌شود. اگر به دلیلی روند معمول عرضه و تقاضا، و به دنبال آن وضعیت معمول در قیمت سهم دچار آشفتگی گردد، وجود یک بازارگردان ضروری می‌شود. تجربه نشان داده که روی‌دادهای بسیار، از جمله هیجان‌های ناشی از اخبار سیاسی و اقتصادی، می‌تواند تعادل بازار را بر هم زند. بازاری که این چنین ناپایدار شود، قابل اعتماد برای سرمایه‌گذاری نیست. کار بازارگردان کمک به حفظ تعادل نسبی در بازار است.
سازمان بورس اوراق بهادار مسئول ایجاد بازارگردان برای سهم‌های پرنوسان و پرتقاضای بازار است؛ چرا که گاهی به دلیل هیجان‌های موجود در بازار، صف‌های خرید و فروش بدون مبنای اقتصادی ایجاد می‌شود، و روند عادی معامله‌ها را با مشکل مواجه کند.
بر اساس قانون، بازارگردان، کارگزار/معامله‌گری است که با اخذ مجوزهای لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی، و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق بهادار معین، محدود کردن قیمت آنها، به دادوستد اوراق می‌پردازد. وظیفه اصلی بازارگردان حفظ نظم و آرامش بازار است. بازارگردانان می‌کوشند تا از بر هم خوردن تعادل در معامله‌ها جلوگیری کنند.
بازارگردانان اغلب همان شرکت‌های کارگزاری هستند، که در جهت تسهیل و نظم بخشیدن به معامله‌ها، ریسک داشتن تعداد مشخصی سهام یا اوراق بهادار را می‌پذیرند. حفظ تعادل نسبی از طریق خرید و فروش سهام به حساب خود بازارگردان ممکن می‌شود؛ به این معنی که در شرایط کسادی (نبود تقاضا برای سهام و سرمایه و اوراق‌بهادار)، آنها خریدار سهام فروشندگان هستند؛ و در زمانی که سهم، تقاضای بسیار دارد و صفی از خریداران تشکیل شده ولی عرضه به میزان کافی نیست، نسبت به فروش دارایی خود (و تامین عرضه) اقدام می‌کنند. این گونه از نوسان‌های شدید و کاذب در بازار جلوگیری می‌شود. بازارگردان به لحاظ حقوقی مانند هر فرد عادی دیگر عمل می‌کند؛ تنها تفاوت در این است که بازارگردان متعهد به خرید یا فروش می‌باشد. به همین دلیل داشتن منابع وسیع مالی از نیازها و ویژگی‌های اصلی یک بازارگردان به شمار می رود.
وظایف بازارگردان
وظیفه‌های اصلی بازارگردان عبارتند از:
۱- اقدام به خرید و فروش جهت محدودکردن دامنه نوسان قیمت
۲- افزایش قدرت نقدشوندگی سهام (از طریق آمادگی برای خرید یا عرضه در صورت لزوم)
۳- کنترل قیمت سهام در یک محدوده جهت جلوگیری از نوسان‌های شدید قیمت
۴- کاهش هزینه‌های معامله
۵- حفظ نقدینگی در بازار
چگونه بازارگردانها، معامله‌ها را تسهیل می‌کنند؟
بازارگردانها با تامین کردن عرضه و تقاضا در بازار بورس، موجب انتقال سهام بین خریدار و فروشنده می‌شوند. به همین دلیل بازارگردانها معمولا حجم زیادی از سهام مورد تعهد را در اختیار دارند؛ و سفارش‌های زیادی از سوی آنها انجام می‌شود. بر این اساس بازارگردان معمولا در طرف مقابل معامله‌های سهامداران عادی (به ویژه در شرایط هیجانی) قرار دارد. اگر سهامداران به دنبال فروش و تبدیل سهام به نقدینگی برای خود باشند، بازارگردان خریدار خواهد بود؛ و اگر به دلیل هیجان‌ها و یا ارزشمندی سهام، سرمایه‌گذاران عادی به دنبال خرید بیشتر باشند، بازارگردان فروشنده خواهد بود. بازارگردان این کار را تا زمان دستیابی به تعادل نسبی قیمت سهم انجام می‌دهد.
عوامل تاثیر گذار بر فعالیت بازارگردانها
عوامل تاثیرگذار بر فعالیت یک بازارگردان:
۱- عمق بازار: “عمق بازار” به معنی وجود سفارش‌های خرید و فروش در قیمتی بالاتر و یا پایین‌تر از قیمت تعادلی می‌باشد. در چنین شرایطی با بروز عدم تعادل موقت میان سفارش‌ها، قیمت سهام تغییری اندک یافته، و سپس دوباره وضعیت تعادل برقرار خواهد شد.
۲- عرض بازار: منظور از “عرض بازار”، وجود جریان دائمی دوطرفه سفارش‌های خرید و فروش سهام، یا به عبارت دیگر، وجود تعداد زیادی خریدار و فروشنده در قیمت تعادلی می‌باشد. چنین بازاری عموما بازار با نقدشوندگی بالا در نظر گرفته می‌شود.
۳- نسبت سرمایه‌گذاران اطلاعات‌مدار به نقدینه‌مدار: سود فعالیت‌های بازارگردانی عموما از سوی سرمایه‌گذاران نقدینه‌مدار (کسانی که با وارد کردن سرمایه اضافی خود به بازار، نقدینگی را افزایش می‌دهند) حاصل می‌شود. در مقابل هستند بازیگرانی که بیشتر بر اساس پنداشته‌ها و اطلاعات خود، به امید کسب سود، دست به معامله می‌زنند. اگر سرمایه‌گذاران اطلاعات‌مدار، اطلاعات نادرست را در اختیار داشته باشند، احتمال سفارش‌ها و تقاضاهای نامتعادل زیاد شده و نیاز به فعالیت بازارگردان نیز بیشتر می‌شود، و این باعث سود بازارگردان می‌گردد.
بازارگردانها چگونه سود می‌کنند؟
فعالیت بازارگردانی به دلیل تعهد خرید و فروش سهام و نگهداری دارایی، ریسک بالایی دارد. در واقع کاهش ارزش سهام مورد تعهد آنها، تهدیدکننده فعالیت بازارگردانی است. سود بازارگردانها از تفاوت ناچیز میان قیمت خرید و فروش تامین می‌شود. به دلیل حجم بالای معامله‌ها، مجموع این سودها، منجر به سود بالای روزانه می‌شود.
بازارگردان ثالث چیست؟
بازارگردان ثالث به عنوان واسطه در بورس عمل می‌کند. بازارگردان ثالث با خرید در قیمت پایین و فروش در قیمت بالا، از نقش خود سود می‌برد. بازارگردان ثالث در زمان عدم حضور خریدار و یا فروشنده، با تزریق نقدینگی به بازار سعی در روان‌شدن معامله‌ها دارد. از دیگر فعالیت‌های بازارگردان انجام معامله برای کارگزارانی است که در بازار عضو نیستند.
طبق نظر تحلیلگران بازار بورس می‌توان از بازارگردان به عنوان نجات‌دهنده بازار یاد کرد. زیرا همان گونه که پیشتر گفته شد، حفظ تعادل ، نظم و آرامش در بازار موجب جذابیت برای ورود سرمایه‌گذاران بیشتر می‌باشد. این مسئله در بورس‌های مطرح دنیا بسیار مهم است؛ و از بازارگردانی به بعنوان مارکت میکر (بازارساز) یاد می‌شود.
بازارگردانان به منظور جلوگیری از نوسانات شدید و کنترل قیمت ورقه بهادار در یک محدوده معین و افزایش میزان نقدشوندگی سهام و بازار و وجود عرضه و تقاضا برای اوراق بهادار اقدام به خرید و فروش این اوراق در شرایط مختلف می کنند. ما در ادامه قصد داریم به بررسی بازارگردان چه کسی است؟ وظایف بازارگردان چیست؟ مهم ترین اهداف بازارگردان یا مارکت میکر چیست؟ و امتیازاتی که سازمان بورس برای بازارگردان ها قرارداده است بپردازیم.
از مهم ترین وظیفه بازارگردان افزایش نقدشوندگی در بازار می باشد در واقع زمانی که سهامداران نقدینگی نیاز دارد و تصمیم به فروش اوراق خود در بازار گرفته اند اما به دلیل رکود خریداری برای سهم ها پیدا نشود بازارگردان باید اقدام به خربداری این اوراق کند یا زمانی که افراد برای خرید اوراق به دنبال فروشنده هستند اوراق در اختیار خود را به متقاضیان بفروشد.
به طور کلی بازارگردان ها مسئولیت تأمین عرضه و تقاضای بازارهای مالی را برعهده دارند
مهم ترین اهداف بازارگردان یا مارکت میکر چیست؟
- کاهش هزینه‌های معاملاتی از طریق کاهش شکاف قیمتی خرید و فروش
- جلوگیری از نوسانات شدید و کنترل قیمت ورقه بهادار در یک محدوده معین
- افزایش میزان نقدشوندگی سهام و بازار و وجود عرضه و تقاضا برای اوراق بهادار
امتیازاتی که سازمان بورس برای بازارگردان ها قرارداده است
۱_ طبق ماده ۱۸ دستورالعمل بازارگردانی در بورس، “سازمان بورس و اوراق بهادار تهران برای بازارگردانی هر ورقه بهادار یک ایستگاه معاملاتی جداگانه، بدون دریافت هیچ‌گونه هزینه‌ای از این بابت در اختیار بازارگردان خواهد گذاشت. انجام معاملات سایر اوراق بهادار از ایستگاه معاملاتی مخصوص بازارگردان مجاز نیست.”
اما این امتیازی که سازمان برای بازارگردانان قرار داده به چه معناست؟ ایستگاه معاملاتی همان درگاه ثبت سفارش و معاملات می باشد که بصورت مستقیم به هسته‌ی معاملات متصل است و سازمان بورس آن را در اختیار کارگزاری ها قرار داده است.
برای بازارگردانی، سازمان بورس یک ایستگاه به بازارگردان می دهد تا از طریق آن فقط در یک نماد ثبت سفارش انجام دهد.
۲_ طبق ماده ۱۹ دستورالعمل بازارگردانی در بورس، ” سقف کارمزد بورس از معاملات بازارگردان ۱۰ درصد سقف کارمزد بورس از معاملات معمول است. بورس می‌تواند کارمزد خود از معاملات بازارگردان را کمتر از سقف مقرر در این ماده تعیین نماید.
طبق این ماده سازمان بورس و اوراق بهادار باید از بازارگردان تا سقف ۱۰ درصد کارمزد دریافت کند، البته لازم به ذکر است که امکان کمتر شدن کارمزد نیز وجود دارد.